آیا ارتودنسی باعث ارتقاء کیفیت زندگی  Quality of life می شود؟

تمام تلاش انسانها در دوران زندگی برای بهبود کیفیت زندگی است ، بخشی از این اقدامات جهت ایجاد ظاهری زیبا، بخشی مربوط به ایجاد فانکشن و بازدهی مناسب در حفره دهان می باشد. فراهم شدن سلامتی در قسمت ابتدایی دستگاه گوارش باعث کارآیی بهتری در کل سیستم گوارش می شود . سلامت جسم و روح از دیگر اهداف ارتودنسی است. ارتودنسی بر سلامت کلی و سلامت روانی فرد تاثیر بسزایی دارد . ایجاد ظاهری زیبا، کارآیی مناسب سیستم جونده باعث ارتقاء کیفیت زندگی می شود . امروزه والدین بیش از گذشته نقش حمایتی خود را برای فرزندان ایثار می نمایند و ارتودنسی زمینه ای است تا والدین از هر فرصتی برای افزایش بهبود کیفیت زندگی فرزندشان دریغ نکنند. با توجه به ارزش یک لبخند خوب در تامین سلامت روحی و اعتماد به نفس بالا همه سعی می کنند لبخد زیبایی برای فرزندشان فراهم کنند.

علل به وجود آمدن مشکلات ارتودنسی

ناهنجاری های دندانی-فکی به علل گوناگونی رخ می دهند. تقریبا کلیه این ناهنجاری ها قابل پیشگیری و درمان هستند. مهمترین دلایل ایجاد این مشکلات شامل موارد ذیل می باشد .

بسیاری از مشکلات ارتودنسی زمینه ارثی دارد به طوری که در بسیاری از موارد فک کوچک از مادر و دندانهای بزرگ از پدر به ارث می رسد که باعث شلوغی دندانها و نامرتبی آنها می شود که به آن کراودینگ Crowding می گویند یا ممکن است فک بزرگ از پدر و دندانهای کوچک از مادر به ارث برسد و باعث فاصله  بین دندان‌ها  شود که به آن Spacing می گویند. شایعترین مشکل فکی با زمینه ارثی جلوآمدگی فک پایین است به طوریکه جلوآمدگی فک پایین از یک نسل به نسل دیگر منتقل می شود  بروز جهش های خاص ژنتیکی در مراحل اولیه تکامل جنین می تواند سبب انواع گوناگونی از ناهجاری های دندانی فکی شود. یک سری از ناهنجاری ها به علت عوامل محیطی ایجاد می شوند. مصرف داروهای خاصی در مادران باردار و قرار گرفتن در معرض برخی ترکیبات شیمیایی  یا تماس با اشعه X ممکن است سبب ایجاد اختلال در تکامل سیستم دندانی فکی شود. هم چنین مصرف سیگار یا الکل در  دوران بارداری  احتمال بروز این مشکلات را افزایش می دهد.عاداتی مثل تنفس دهانی ، مکیدن انگشت ، مکیدن زبان ، مکیدن ناخن و لب می تواند باعث ناهنجاری دندانی فکی شود تمام نوزادان انگشت می مکند. مشکل زمانی ایجاد می شود که این عادت در سنین بالاتر نیز ادامه یابد. اگر کودک شما بیش از ۵ سال سن دارد و هنوز با اشتیاق و به صورت طولانی مدت انگشت می مکد وی را تشویق به ترک آن کنید.متخصص ارتودنسی می تواند در ترک این عادات به شما کمک نماید. ضربه‌هایی كه به فك و گردن بچه‌ها یا به مفصل استخوان گیجگاهی فكی كودك وارد می‌شود و یا هنگامی که کودک هنگام راه رفتن و دویدن با چانه به زمین می‌خورد یا از پلکان می افتد و زیر چانه کودک پاره می‌شود، بسیار اهمیت دارد. والدین متوجه نیستند، این ضربه‌ها می‌تواند باعث شكستگی‌های كوچكی در مفصل گیجگاهی فكی ‌شود كه اغلب دیده نمی‌شود. هرچند درمان خاصی هم ندارد ولی ممكن است باعث اختلال رشدی در مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) شود و به‌تدریج با رشد صورت کودک کج می شود . آنچه والدین باید به آن دقت زیادی داشته باشند این است كه بعد از ضربه‌هایی كه به‌صورت و دندان‌های كودك وارد می‌شود و با شكستن دندان شیری همراه است باید بیمار تحت ویزیت متخصص ارتودنسی قرار بگیرند اگر متخصص ارتودنسی تشخیص داد كه انحراف در صورت کودک ایجاد شده می‌تواند با دستگاه‌های ساده ارتودنسی از این انحراف جلوگیری كند و از این‌كه در آینده صورتش كج شود و مجبور به جراحی و درمان‌های پیچیده شود، پیشگیری كند.  گاهی به دلایلی که هنوز کامل شناخته نشده است ، رشد فک پایین در یک سمت بیش از سمت دیگر می شود. نتیجه این امر بروز انحراف در فک پایین است. گاهی برخی دندانهای دائمی در فک بیمار غایب هستند و به این ترتیب سیستم دندانی دچار مشکلاتی در نظم و ترتیب دندانها می شود. گاهی وجود دندان اضافه باعث می شود که تعداد دندانها بیشتر از تعداد نرمال باشند و بدین ترتیب باعث انحراف دندانها می شود. شایعترین دندان اضافه یک دندان پیش در خط وسط فک بالا می باشد . گاهی بزرگ یا کوچک بودن یک یا تعدادی از دندان ها سبب نامرتبی سیستم دندانی می شود . از دست رفتن زودهنگام دندانهای شیری از عوامل دیگر ایجاد ناهنجاری است این تفکر که دندانهای شیری دندانهایی موقتی و بنابراین کم ارزش هستند کاملا اشتباه است. یکی از مهمترین وظایف دندانهای شیری حفظ فضای موجود در فک ها تا موعد مناسب برای رویش دندانهای دائمی است. اگر یک دندان شیری زودتر از موعد بیفتد ،دندانهای مجاور به طرف فضای خالی شده حرکت خواهند کرد و در نهایت دندان دائمی زیرین یا نمی تواند رویش یابد(نهفته می ماند) و یا خارج از نظم و ترتیب خواهد رویید. مهمترین راه پیشگیری از این مشکلات حفظ بهداشت دهان و دندان از همان کودکی است تا اینکه دندان شیری دچار پوسیدگی نشود. در صورتی که دندان شیری زودتر از موعد از دست برود برای بیمار بایستی فضا نگه دارنده یا Space Maintainer ساخت . برخی از کودکان به جای بینی از دهان تنفس می کنند. تنفس دهانی ممکن است به علت انسداد نسبی یا کامل مسیر تنفس از بینی یا به دلایلی از جمله سینوزیت ، آلرژی یا بزرگ بودن لوزه ها ، پولیپ بینی و غیره صورت گیرد . در این صورت علاوه بر ارتودنسی بیمار نیاز دارد که توسط متخصص گوش و حلق و بینی معاینه شود تا تنفس دهانی بیمار اصلاح شود . در تمام این موارد می‌توان با درمان به موقع از برخی مشكلات حاد و جراحی‌های فك جلوگیری كرد.

مراقبت های لازم در طول درمان ارتودنسی

۱-  وسایل ثابتی که روی دندانها قرار می گیرد و همانند نگین می باشد ، براکت نام دارد . این براکت ها تا پایان درمان روی دندانها باقی می مانند . از میان براکت ها سیمی عبور می نماید که در جلسات معاینه تعویض میگردد . سیم توسط کش های کوچکی به براکت ها متصل می شود . این کش های کوچک در هر جلسه عوض می شوند که می تواند به خواست بیمار رنگی باشد . در هفته های اول بعد از قرار دادن ارتودنسی ثابت ، مخاط داخلی لب ها و گونه ها که در تماس با براکت ها و سایر اجزاء ثابت قرار دارند ، مقداری آزرده می شوند و یا حتی گاهی زخم می گردد . در موارد شدید امکان استفاده از موم های ارتودنسی وجود دارد که می بایست تکه های کوچک آن را بر روی براکت ها قرار داد . البته استفاده نکردن از موم ها و رعایت بهداشت دهان و مسواک زدن منظم بهتر از وابسته شدن به این موم ها می باشد .

۲-  در طی درمانهای ارتودنسی چون دندانها در استخوان فک حرکت می کنند ، مقداری لقی در دندانها ایجاد می شود که از نظر علمی طبیعی است و در پایان درمان دیگر لقی مشاهده نخواهد شد .

۳-  برای بررسی سلامت دندانها و لثه در طول درمان ارتودنسی و پیشگیری از پوسیدگی و بیماریهای لثه بیمار می بایست هر ۶ ماه یکبار توسط دندانپزشک خانوادگی ویزیت شود. متخصص ارتودنسی تنها درمان ارتودنسی شما را انجام می دهد و درمان های دیگر مثل پر کردن یا درآوردن دندان ها مستلزم مراجعه به متخصص مربوطه و پرداخت هزینه های آن می باشد.

۴-  در صورتی که پلاک ارتودنسی خود را گم کرده اید و یا پلاکتان شکسته شده است و یا یکی از دستگاههای ثابت ارتودنسی شکسته شود ، بیمار می بایست وقت اورژانس گرفته و در اولین فرصت توسط متخصص ارتودنسی ویزیت شود .

آیا درمان ارتودنسی باعث ایجاد پوسیدگی دندان می‌شود؟

گاهی بیماران تحت درمان ارتودنسی از پوسیدگی‌ دندان یا بیماری لثه به دلیل ارتودنسی، نگران هستند باید گفت که این مشکلات ربطی به درمان ارتودنسی ندارد و به علت بی‌توجهی نسبت به رعایت بهداشت دهان و دندان است.بیمار باید بعد از هر وعده غذایی با مسواک‌های مخصوص مسواک بزند. دو نوع مسواک مخصوص ارتودنسی وجود دارد . مسواک ‌هایی که موهای بخش مرکزی سر آنها، کوتاه ‌تر از موهایی است که در محیط قرار دارند و افراد می‌‌توانند اطراف براکت‌‌ها (براکت‌ها نگین‌های فلزی روی دندان در زمان ارتودنسی) را روی سطح دندان به راحتی تمیز کنند.

هم چنین مسواک‌های بین دندانی “Inter dental Brush” برای تمیز کردن فاصله بین دندان‌ها نیز طراحی شده است.

قرار دادن دستگاه‌هاي ارتودنسي در داخل دهان و روي دندان‌ها باعث مي‌شود كه تميز كردن و مسواك زدن دندان‌ها نياز به مراقبت بيشتري داشته باشد زيرا سطوح برجسته براكت‌هاي ارتودنسي مي‌تواند محل مناسبي براي تجمع مواد غذايي باشد و قند موجود در اين مواد غذايي توسط باكتري‌هاي دهاني به خصوص لاكتو باسيل‌ها به اسيدلاكتيك تبديل شده و اسيد لاكتيك ترشح شده از اين باكتري‌ها با تاثير بر ميناي دندان سبب خروج كلسيم از مينا گرديده و شرايط لازم را براي ايجاد پوسيدگي روي دندان فراهم نمايد. خوشبختانه امروزه با استفاده از كامپوزيت‌هايي كه از خود فلورايد آزاد مي‌كند در نصب دستگاه‌هاي ارتودنسي از ايجاد پوسيدگي در زير براكت‌ها جلوگيري مي‌شود ولي سطوح دنداني مجاور دستگاه همچنان در معرض خطر مي‌باشد، خطري كه تنها راه‌پيشگيري از آن رعايت دقيق دستورات بهداشتي و مسواك زدن به موقع و به اندازه كافي مي‌باشد. در صورت رعايت كامل اين دستورات كه توسط دکتر به بيماران داده مي‌شود و شامل دقت در تعداد دفعات مسواك زدن، روش و مدت زماني كه هر بار بايستي مسواك زدن طول بكشد مي‌باشد، قطعا پوسيدگي به وجود نخواهد آمد.

در آوردن یا درنیاوردن دندان در ارتودنسی

یکی از نگرانی های بیماران کشیدن یا نکشیدن دندان در درمان های ارتودنسی می باشد . باید دانست که روش درمانی هر فرد با فرد دیگر متفاوت است بنابراین اگر در یک بیمار برای ارتودنسی دندانی خارج نشده است دلیل براین نیست که در بیمار دیگر دندان خارج نشود. درآوردن دندانها براساس سن بیمار ، نوع ناهنجاری ، شدت ناهنجاری ، میزان شلوغی دندانها ، غیبت یک یا چند دندان ، وجود یا عدم وجود فاصله بین دندانها ، ارزیابی نیمرخ بیمار ، بیرون زدگی یا عدم بیرون زدگی دندانها در هر فک ، ارزیابی صورت پدر و مادر از نظر ژنتیکی ، تصاویر رادیولوژی بیمار و غیره ارزیابی می شود . پیشرفت های سریع و گسترده در ساخت مواد ، به کارگیری آلیاژهای حافظه دار (Memory alloy) ، استفاده از پیچ های داخل استخوانی(Mini screw) ، (Mini implant) تمایل به درآوردن دندانها را کم نموده است . همه پیشرفت های ذکر شده ممکن است در برخی از بیماران قابل استفاده نباشد . به طور بسیار ساده می توان گفت هنگامی که دندانهای بیماری بسیار شلوغ باشد و یا دندانهای قدامی فک بالا و پایین تمایل و شیب بسیاری به سمت جلو داشته باشند ، نیاز به درآوردن دندان وجود دارد. در صورتی که بین دندانها فاصله باشد و یا دندانهای قدامی فک بالا و پایین به سمت جلو شیب نداشته باشند ، نباید هیچ دندانی در آورده شود . ولی می بایست در خصوص کشیدن یا نکشیدن دندانها سایر فاکتورهای ذکر شده نیز ارزیابی شوند . در صورتی که در درمان ارتودنسی دندانی کشیده شود فضای دندان کشیده شده یا رفع شلوغی دندانها می شود و یا صرف به عقب آوردن دندانهای قدامی که شیب به جلو دارند، می گردد و پس از درمان هیچ گونه فضایی بین دندانها باقی نخواهد ماند . اگر بیماری در رابطه با کشیدن دندان نگرانی خاصی داشته باشد ، می بایست با متخصص ارتودنسی نگرانی خود را مطرح نماید و متخصص ارتودنسی این اطمینان را به بیمار بدهد که بعد از درمان ارتودنسی هیچگونه فضایی بین دندانها باقی نمی ماند و فضای دندان کشیده شده جهت رفع شلوغی و بیرون زدگی دندانها مصرف می شود .

چه موقع باید دندان عقل را در آورد؟

در رابطه با درآوردن دندانهای عقل باید گفت بهتر است تصمیم گیری راجع به در آوردن دندانهای عقل در آخر دوره درمانی ارتودنسی صورت گیرد زیرا ممکن است برای درمان ارتودنسی دندانی کشیده شود و در اثر کشیدن دندان جای مناسبی برای دندان عقل یا مولر سوم ایجاد شود و دیگر نیازی به درآوردن دندان عقل نباشد و اگر دندان مولر سوم یا عقل در ابتدای درمان کشیده شود جبران آن امکان پذیر نیست.  حتی اگر با کشیدن دندان در حین درمان ارتودنسی جایی برای دندان مولر سوم یا عقل باز نشود ، کشیدن آن در آخر درمان ارتودنسی به صلاح بیمار است زیرا در اثر درمان ارتودنسی ممکن است مختصر فضایی ایجاد شود و دندان عقل به سطح جونده نزدیکتر شود و درآوردن آن برای جراح راحت تر باشد . در خاتمه باید دانست زمانی دندان عقل یا مولر سوم کشیده می شود که آن دندان کج دربیاید و در فک جای مناسبی نداشته باشد و یا در مواردی که زاویه رویش دندان عقل یا مولر سوم نامناسب باشد و به ردیف دندانها صدمه بزند.