ارتودنسی، شاخه ای از دندانپزشکی است که به اصلاح و تنظیم وضعیت دندان ها و فک ها می پردازد. انواع مختلفی از ارتودنسی وجود دارد که بر اساس نیاز بیمار و نوع مشکل وی، مناسب ترین روش انتخاب می شود. برخی از انواع رایج ارتودنسی عبارتند از: برس فلزی، برس سرامیکی، بی رنگ و شفاف، نامرئی یا لینگوال، و ارتودنسی نامرئی یا شفاف. هر کدام از این روش ها ویژگی ها و مزایای خاص خود را دارند که بر اساس نیاز بیمار و توصیه دندانپزشک، انتخاب می شوند. بنابراین، برای انتخاب بهترین گزینه، مشاوره با دندانپزشک متخصص ارتودنسی خرم آباد و یا هر شهری که هستید ضروری است.

انواع ارتودنسی

ارتودنسی ثابت (Fixed orthodontics)

منظور از ارتودنسی ثابت این است که بیمار نمی تواند دستگاه ارتودنسی را از دهان خارج نماید . در دستگاه ارتودنسی ثابت اجزا به صورت نگین هایی برروی دندان چسبانده شده و ثابت می گردند . به این نگین ها براکت می گویند. این روش درمانی برخلاف درمانهای متحرک ، وابسته به همکاری بیمار نمی باشد . طول درمان ارتودنسی ثابت به طور متوسط ۲ سال می باشد ولی براساس نوع ناهنجاری بیمار و شدت مشکل می تواند بیشتر هم بشود . بیمار در هنگام دوره درمانی ثابت نباید غذاهایی با قوام سفت مثل ته دیگ ، بلال ، میوه های هسته دار ، زیتون و غیره را استفاده نماید . در غیر این صورت براکت از دندان جدا می شود که می بایست براکت جدیدی برای بیمار چسبانده شود که این امر می تواند باعث طولانی شدن زمان درمان و آسیب به دندان گردد . در این دوره بیمار از نظر بهداشت ، به مراقبت های خاصی نیاز دارد تا از ایجاد تغییر رنگ و پوسیدگی در دندانها جلوگیری به عمل آید .

در درمانهای ارتودنسی ثابت می توان ماهی یک میلیمتر دندان را حرکت داد و این امر در بعضی مقاطع درمانی چندان مشهود نخواهد بود . در بعضی از موارد از بیمار براساس نوع ناهنجاری دندان کشیده می شود . در اینگونه از بیماران در چند جلسه اول حرکت دندانها بخوبی مشهود است و دندانها به جای فضای خالی حرکت داده می شوند که از نظر بیمار به خوبی قابل مشاهده است . بیمار می بایست ماهی یک بار جهت درمان ویزیت شود . در هر جلسه بعد از فعال کردن کش ها ، سیم ها و یا فنرها ممکن است بیمار مقداری درد داشته باشد که به مرور زمان در هفته اول کاهش می یابد . گاهی در بین جلسات معاینه به دلیل حرکت دندانها ممکن است مقداری از انتهای سیم ها از آخرین دندان خارج شود و باعث احساس تیزی و آزار گونه بیمار شود که در این صورت نیاز است بیمار وقت اورژانس گرفته و زودتر از موعد مقرر به مطب مراجعه نماید تا انتهای سیم کوتاه شود .

هدف از ارتودنسی ثابت چیست؟

هدف از درمان ثابت ، حرکت دندانها در فضای مناسب ، تنظیم دندانهای شلوغ و اصلاح روابط دندانهای دو فک می باشد . در مرحله ارتودنسی ثابت براکت ها بر روی دندانها چسبانده می شوند و یک سیم از بین براکت ها گذرانده می شود که با کش های بسیار ظریف به براکت ها انداخته می شود . این کش ها می توانند سفید و یا رنگی باشند . این کش ها در هر جلسه تعویض می شود ولی سیم ها ممکن است هر جلسه عوض نشود و براکت ها هم تا انتهای دوره درمانی در دهان باقی می مانند .

در بعضی از موارد نیاز است که از بیمار دندان کشیده شود که براساس نوع ناهنجاری ، شدت ناهنجاری ، سن مراجعه بیمار ، می تواند هر نوع دندانی باشد که معمولاً آسیاهای کوچک فک بالا و پایین می باشد . اما به عنوان یک قانون هرگز نباید دندانهای نیش کشیده شود حتی اگر کاملاً بیرون زده و یا نهفته باشند مگر شرایط به گونه ای باشد که دندان نیش نهفته در موقعیتی قرار گرفته باشد که امکان حرکت دادن آن وجود نداشته باشد .

معمولاً دندانهای آسیای کوچک کشیده می شوند و دندان نیش در فضای مناسب قرار داده می شود . گاهی براساس شرایط موجود ممکن است یک دندان ثنایا از فک پایین در قسمت جلو کشیده شود . فواصل دندانی کشیده شده با رفع شلوغی دندانهای دیگر و یا با عقب بردن دندانهای قدامی فک بالا و پایین پر می شوند. فواصل ایجاد شده در اثر کشیدن دندانها با حرکت سایر دندانها در پایان درمان به طور کامل بسته می شود و بیمار مشکلی از نظر داشتن فضا بین دندانها ، نخواهد داشت . معمولاً بیماران نگران هستند که در صورت کشیده شدن دندانها فضای آنها خالی می ماند اما در صورتی که دستور کشیدن دندان به درستی داده شده باشد این نگرانی بی مورد است .

در اثر درمان ارتودنسی و حرکت دندانها به فضای دندان کشیده شده ، ممکن است فضا برای رویش دندانهای عقل محیا گردد . کشیدن دندان عقل یا مولر سوم باعث مرتب شدن دندانهای جلو نمی شود و از فضای دندان عقل یا مولر سوم نمی توان برای منظم کردن دندانهای نیش یا قدامی استفاده کرد . به شرط وجود سلامت لثه ها و بافت های نگه دارنده دندانها امکان حرکت دندانها با ارتودنسی ثابت در هر سنی وجود دارد .

گرچه با افزایش سن مختصری سرعت حرکت دندانها کاهش می یابد . ولی به عنوان یک قانون کلی بهتر است بیمار قبل از بلوغ ویزیت شود تا بتوان از رشد فکین در جهت رفع ناهنجاری کمک گرفت . ارتودنسی ثابت به دلیل پیچیدگی و نیاز به ظرافت کاری بالاتر ، طولانی بودن مدت درمان ، در دوره دندانپزشکی عمومی آموزش داده نمی شود و آموزش آن فقط در دوره تخصصی ارتودنسی انجام می شود . بنابراین بایستی برای درمان با ارتودنسی ثابت فقط به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد .

ارتودنسی متحرک (Removable orthodontics)

منظور از ارتودنسی با دستگاه متحرک این است که بیمار می تواند دستگاه ارتودنسی را از دهان خارج کند. ارتودنسی متحرک شامل دو دسته کلی می شود یک گروه عبارتند از پلاک های متحرک ساده برای حرکات جزئی دندانی و گروه دیگر شامل پلاک متحرکی که برای رفع ناهنجاریهای فکی مانند عقب بودن فک پایین یا بالا به کار می رود. از دستگاههای متحرک برای مرتب کردن دندانها در شرایطی استفاده می شود که یا بی نظمی دندانها کم است و در ضمن سن بیمار برای انجام درمان ارتودنسی ثابت کم می باشد . به عبارت دیگر دندانهای شیری با دندانهای دائمی جایگزین نشده اند .

از سوی دیگر دستگاههای متحرک برای جابجایی فکین نیز به کار برده می شود این دستگاهها برای جلو آوردن فک پایین و یا جلو آوردن فک بالا براساس نیاز بیمار به کار برده می شوند . پلاک متحرک می تواند به صورت مستقل و یا به همراه ارتودنسی ثابت به کار برده شود . بعد از هر وعده غذایی پلاک متحرک ارتودنسی می بایست با کمک مسواک و خمیردندان برساژ شوند و سپس زیر جریان آب شسته شوند . لازم به ذکر است که در روزهای اول در هنگام استفاده از پلاک متحرک مشکلاتی در تکلم ، ترشح زیاد آب دهان و غیره برای بیمار ایجاد می شود که معمولاً بعد از چند روز برطرف می شود . بعضی از پلاک های متحرک دارای پیچ می باشد . با هر بار باز کردن پیچ تنها ۲۵/۰ میلیمتر پلاک باز می شود که باعث افزایش عرضی فک می شود .

طبق گفته بهترین دندانپزشک زیبایی در خرم آباد در اثر باز کردن پیچ ممکن است فاصله ای بین دندانها ( به خصوص دندانهای جلو ) ایجاد شود که نگران کننده نیست و نشانه پاسخ به درمان است . با باز کردن پیچ ممکن است مقداری درد احساس شود که برای کاهش درد بیمار می تواند از یک مسکن مانند استامینوفن استفاده نماید. در صورتی که پلاک پیچ داشته باشد ، ممکن است در مورد روند سفت کردن پیچ دستگاه و زمان استفاده از آن براساس پیشرفت درمان ، تغییراتی داده شود که متخصص ارتودنسی این موارد را به بیمار در حین ویزیتهای درمانی گوشزد می نماید . اگر بیمار چند روز از پلاک استفاده نکند ممکن است پلاک در دهان جای نگیرد که به علت عدم تطابق پلاک با دهان است . این امر به خصوص در پلاک های پیچ دار مشاهده می شود . در هنگامی که بیمار چند روز از پلاک پیچ دار استفاده نمی کند ، به دلیل برگشت نتایج درمانی پلاک در دهان نخواهد نشست و نیاز است که دوباره قالب گیری شود و به بیمار پلاک دیگری داده شود .

در پلاک های پیچ دار باید طبق دستور داده شده در زمان مشخص با آچار داده شده ، پیچ آن را سفت کرد . بدین صورت که آچار را در سوراخی که در راستای انتهایی پیکان نمایش داده شده قرار داده و به سمت نوک پیکان تا انتها یک دور پیچانده شود . هرگز پیچ را بیش از مقدار گفته شده حرکت ندهید و در صورتی که سفت کردن پیچ را در زمان مقرر فراموش کرده اید ، در اولین فرصت این عمل را انجام دهید و فواصل سفت کردن را مطابق زمان جدید تنظیم نمایید سفت کردن پیچ باعث جدا شدن دو نیمه پلاک و بزرگ شدن آن می شود که در نتیجه فک بیمار هم بزرگ می شود. پلاک متحرک در بین جلسات مقداری لق می شود که در هر جلسه معاینه باید توسط متخصص ارتودنسی محکم تر شود و شرایط پیشرفت بیمار ارزیابی گردد و براساس نیاز بیمار و روند پیشرفت درمان ، وضعیت پلاک چک شود .

همچنین ممکن است بیمار به پلاک های دیگری هم نیاز داشته باشد . معمولاً بیمار تا زمان رویش دندانهای دائمی و تثبیت مناسب وضعیت فکین از دستگاههای متحرک استفاده می کند . با توجه به روند رشدی بیمار ، نوع ناهنجاری ، شدت ناهنجاری ، همکاری بیمار در استفاده از دستگاه ارتودنسی ، پاسخ فیزیولوژیک بیمار ، ممکن است که هر فردی نیاز به یک یا چند پلاک ارتودنسی داشته باشد. در بعضی از بیماران پلاک متحرک باید همیشه به جز موقع غذا خوردن و ورزش استفاده شود و در بعضی از بیماران دیگر می بایست پلاک ها در هنگام شب استفاده شوند. زمان استفاده از پلاک متحرک براساس شرایط بیمار در هنگام تحویل پلاک به بیمار گفته می شود . با پلاک های متحرک ارتودنسی می توان فکین را جابجا کرد و مقداری به دندان ها نظم داد .

ولی ردیف شدن کامل و ایده آل دندانها مستلزم درمان ارتودنسی ثابت است که بعد از رویش تمام دندانهای دائمی انجام می شود. نوشیدن مایعات با پلاک متحرک ارتودنسی منعی ندارد . در زمان خارج کردن پلاک از دهان آن را حتماً در جای پلاک قرار دهید و از گذاشتن دستمال و غیره خودداری کنید . هر بار که پلاک در دهان قرار می گیرد ، باید کاملاً فشار داده شود تا در جای صحیح خود در تماس مناسب با مخاط دهان قرار گیرد . در غیر این صورت پلاک عملکرد صحیح نخواهد داشت . در صورتی به هر دلیلی پلاک در سرجای خود قرار نمی گیرد ، در اولین فرصت با مطب تماس گرفته شود . وسایل خارج دهانی مانند نوارهای پشت گردنی و یا روی سر را می بایست با آب سرد و صابون شستشو داد . برای تمیز کردن قسمت های نازک از پارچه مرطوب همراه با کف صابون استفاده می شود . معمولاً وسایل خارج دهانی بایستی ۱۴ تا ۱۶ ساعت استفاده شوند .

ارتودنسی نامرئی

با پیشرفت سریع علوم پزشکی ، به خصوص در رشته ارتودنسی نیز تحولی از نظر مواد و وسایل روی داده است . با توجه به طولانی بودن زمان درمان های ارتودنسی یکی از نکاتی که همیشه مد نظر بیماران بوده است ، استفاده از متدهایی است که دیده نشود . از آنجایی که تقاضای درمان های ارتودنسی نسبت به گذشته زیادتر شده است و از آنجائیکه امروزه این درمان ها در هر سنی ممکن است انجام شود ، تقاضای بیماران برای درمان های نامرئی رشد قابل توجهی یافته است . بسیاری از افراد از وجود ناهنجاریهای دندانی آگاهی دارند و تمایل زیادی هم برای درمان ارتودنسی دارند ولی از ظاهر وسایل و دستگاههای ارتودنسی ناراضی می باشند و علاقه ای برای دیده شدن دستگاه های ارتودنسی در دهانشان ندارند . روش های بسیاری برای کاهش دیده شدن دستگاه های ارتودنسی ارائه شده است که مهم ترین آنها درمان با براکت های لینگوال ( از سمت داخل دندانها ) ، براکت های سرامیکی یا شیشه ای یا کامپوزیتی که هم رنگ دندان می باشند و یا ارتودنسی با پلاک های بسیار شفاف که در اصطلاح به آن Invisalign می گویند ، می باشند .

انواع ارتودنسی نامرئی

۳روش برای انجام ارتودنسی نامرئی وجود دارد. یک مورد سیستم لینگوال است که در این روش براکت های ارتودنسی در پشت دندان های فک بالا و پایین چسبانده می شود. این سیستم به دلیل مزاحمت های فراوان برای زبان هنگام تکلم و غذاخوردن و نیز به دلیل شکسته و کنده شدن هنگام شستن دهان چندان عملی نبوده و پیشنهاد نمی شود. در روش دیگر از پلاک های شفاف در جهت ردیف کردن دندان ها استفاده می شود که آن نیز در موارد محدود و نامرتبی های بسیار کم و با صلاحدید متخصص ارتودنسی انجام می گیرد. روش اصلی و کارآمد روش استفاده از براکت های شفاف و اغلب سرامیکی است که روی دندان های بیمار نصب می شود و بدون رنگ بوده و دیده نمی شوند. این روش دارای استحکام و زیبایی خوبی بوده و مشکلی برای زبان یا گفتار بیمار ایجاد نمی کند.

ارتودنسی لینگوال (Lingual orthodontics)

در ارتودنسی لینگوال، اجزا یا دستگاهها پشت دندانها و در مجاورت زبان قرار می گیرد . اگرچه جنس براکت ها فلز است ولی با توجه به این که در پشت دندانها قرار می گیرد دستگاههای لینگوال دیده نمی شود . عمده ترین مزیت این دستگاهها ، نا پیدا بودن آنها است . چسباندن براکت ها از سمت داخل دندانها باعث آزردگی زبان بیمار می شود و مشکلاتی هنگام غذا خوردن برای بیمار به وجود می آورد . یکی دیگر از مشکلات درمانهای لینگوال هزینه بسیار زیاد آن است که در مقایسه با دستگاههای رایج فلز بسیار بیشتر است . درمان با این دستگاهها از نظر دسترسی برای متخصص ارتودنسی نسبت به درمانهای رایج سخت تر است . با توجه به مطالب عنوان شده معمولاً متخصصین ارتودنسی ، استفاده از روش لینگوال را توصیه نمی کنند .

ارتودنسی با براکت های هم رنگ دندان

در این روش درمانی ، از براکت های سرامیکی (شیشه ای) Ceramic brackets یا از براکت های کامپوزیتی(Composite brackets)  بجای براکت های فلزی رایج استفاده می شود و بقیه مراحل و روش های درمانی هیچ تفاوتی با روش های معمول ندارد . در این روش سیم ارتودنسی که از بین براکت های سرامیکی گذرانده می شود ، دیده می شود و در صورت تمایل بیمار می توان از سیم های روکش دار سفید رنگ و همرنگ دندان استفاده کرد . براکت های هم رنگ انتخاب بیمارانی است که به دنبال براکت هایی با جلب توجه کمتر هستند . این براکت ها همرنگ دندان می باشند . در این روش چون براکت ها بر سطح خارجی دندانها چسبانده می شوند ، از فاصله بسیار نزدیک قابل رویت می باشد ولی در فعالیتهای روزمره بیماران کمتر دیده می شود و بیماران از نظر دیده شدن درمان ارتودنسی با این روش ابراز رضایت می کنند . همچنین باید دانست که حرکت دندانها در این روش نسبت به براکت های فلزی کندتر است ، در نتیجه درمان طولانی تر می شود .

ارتودنسی نامرئی با پلاک های شفاف ( Invisalign )

پلاک های شفاف به عنوان اینویزالاین ( Invisalign ) یا Crystal clear نامیده می شوند . این وسایل مشابه طلق های شفافی هستند که دندانها را در بر می گیرند . این گروه همانند پلاک های متحرک می باشند که امکان گذاشتن و برداشتن آنها توسط بیمار وجود دارد . این روش درمانی بسیار پر هزینه است که به همین علت متخصصین ارتودنسی تمایل به انجام آن ندارند . یکی دیگر از مشکلاتی که در این رابطه وجود دارد این است که همه ناهنجاری ها را نمی توان با این روش درمان نمود و فقط بعضی از ناهنجاری ها با این روش قابل درمان هستند .

ارتودنسی با روش دیمون (Damon)

یکی از جدیدترین روش های درمانی دیمون است . به طور معمول می بایست با استفاده از کش های بسیار کوچک سیم را به براکت های ارتودنسی متصل نمود ولی در روش دیمون از براکت هایی با قابلیت باز و بسته شدن کشویی استفاده می شود در سیستم دیمون (Damon) از طریق مکانیسم قفل و بستی که در آنها تعبیه شده است سیم به براکت متصل می شود . ارتودنسی دیمون به گونه ای است که دیگر نیاز به کشهای کوچک در اطراف هر براکت نیست و در نتیجه بیمار می تواند به راحتی اطراف سیم و براکت ها را تمیز کند. در حالی که در روش های معمول ارتودنسی میکرو ارگانیسمها به راحتی می توانند در اطراف کش ها تجمع نمایند و رعایت بهداشت را به ویژه برای کودکان کم سن دچار مشکل می کند. در این سیستم بهداشت اطراف براکت ها بهبود یافته و معضل تغییر رنگ کش های دور براکت از بین رفته است .

در رابطه با سیستم دیمون (Damon) با ید گفت تبلیغات بسیاری از جمله عدم نیاز به درآوردن دندانها ، کاهش طول درمان ، افزایش فاصله بین ویزیت های بیمار ، کاهش درد بیمار شده است ولی باید گفت تمام این موارد بستگی به نوع ناهنجاری ، سن مراجعه ، شدت مشکل بیمار و بسیاری از فاکتورهای بیولوژیک دارد که از هر بیمار به بیمار دیگر متغییر است ودر هنگام معاینه بیمار توسط متخصص ارتودنسی مشخص می شود که بیمار نیاز به درآوردن دندان دارد یا ندارد و طول مدت درمان چقدر است .

در حقیقت تصمیم گیری نهایی در خصوص نیاز یا عدم نیاز به در آوردن دندان جهت ارتودنسی بر عهده ابزار درمان نیست بلکه بر اساس شرایط بیمار و صلاحدید متخصص ارتودنسی خواهد بود . تا به امروز به رغم پیشرفت هایی که در ابزارهای درمانی صورت گرفته است ، هنوز ابزار درمانی که بتواند مدت زمان درمان را به صورت قابل توجهی کاهش دهد ، ابداع و معرفی نشده است . در رابطه با کاهش طول مدت درمان با این سیستم مقالات ضد و نقیض زیادی وجود دارد ، در رابطه با کاهش میزان درد ارتودنسی با استفاده از سیستم دیمون باید گفت در چند روز اول بعد از گذاشتن سیم های ارتودنسی مقداری درد و ناراحتی جزئی وجود دارد .

بنابراین تفاوت چشمگیری در مقدار درد با استفاده از سیستم دیمون و روش های استاندارد معمول وجود ندارد . تمام ادعاهایی که در رابطه با یک محصول جدید ارائه می شود هنگامی از نظر متخصصان ارتودنسی تائید می شود که تحقیقات معتبر از سوی مراکز علمی آنها را تایید نماید . ادعاهایی که بدون در نظر گرفتن تحقیقات معتبر از سوی مراکز علمی معتبر ارائه شوند ، صحیح نمی باشند . در بسیاری از مقالات تفاوت معنی داری در ادعاهای اشاره شده بین دستگاه دیمون و سایر دستگاههای دیگر وجود ندارد .